Jak połączyć czytanie z… eksperymentowaniem? Jak wprowadzić dzieci w świat nauki i zachęcić je do dalszego eksplorowania? Jak rozmawiać o zjawiskach chemicznych i świetnie się bawić ich odkrywaniem? Proponujemy urozmaicenie spotkań czytelniczych w bibliotekach poprzez wprowadzenie na nich prostych, bezpiecznych, atrakcyjnych eksperymentów naukowych. Dzieci je uwielbiają! Wspólne przeprowadzanie doświadczeń może pomóc rozbudzić ciekawość dzieci światem i zachodzącymi w nim zjawiskami, wyzwolić pasję młodych odkrywców, a nade wszystko stać się znakomitą zabawą. Odkrywać można we wszystkich dziedzinach naukowych, a proces ten jest samodzielnym dochodzeniem do wiedzy. Oczywiście eksperyment, doświadczenie i obserwacja są narzędziami, które jako pierwsze przychodzą na myśl mówiąc o odkrywaniu. Każde dziecko uwielbia eksperymentować. Samodzielne wykonywanie nieskomplikowanych doświadczeń to nie tylko świetna zabawa, ale także okazja do zdobycia wiedzy i odkrywania w sobie pasji. Należy wykorzystać każdą nadarzającą się okazję, by pokazać dzieciom, jak kolorowy jest świat. Pewne siebie dziecko jest bardziej otwarte na świat i szybciej uczy się nowych rzeczy. Dzięki eksperymentom naukowym zaczyna dostrzegać głębszy sens uczenia się. Rozwija umiejętność dedukcji, przewidywania, a przede wszystkim zadawania pytań. Dziecko zaraża się pasją do zdobywania wiedzy nie tylko z książek, ale z całego otoczenia. Takie zajęcia przyciągają nie tylko dzieci, ale też dorosłych. Bycie naukowcem jest fajne, a fizyka i chemia uwielbiają płatać figle. Wszelkie zajęcia, które wyciągają dzieci z domu, są bardzo potrzebne. W Internecie można zobaczyć różne eksperymenty, ale nic nie zastąpi dreszczyku emocji w oczekiwaniu na wybuch.
Przedstawiamy kilka propozycji eksperymentów do przeprowadzenia podczas spotkań wokół wybranych książek znajdujących się na liście przygotowanej w ramach projektu „Para-buch! Książka w ruch!”, można też wykorzystać inne książki o zbliżonej tematyce. Do przygotowania doświadczeń wystarczą ogólnodostępne składniki, jakie na ogół mamy u siebie w domu. Nie jest potrzebna specjalistyczna wiedza chemiczna – niżej zamieszczamy krótkie opisy i objaśnienia zachodzących zjawisk. W przypadku, gdy zdobycie potrzebnych materiałów jest utrudnione lub nie mamy funduszy na ich zakup, można poprosić uczestników o przyniesienie ze sobą na spotkanie tych składników, które np. nie są im już w domu potrzebne, a przy okazji wprowadzić dzieci w temat recyklingu czy oszczędzania żywności.
Zachęcamy do korzystania z przedstawionych pomysłów na doświadczenia oraz inspirowania się nimi, twórczego ich rozwijania i dostosowywania do możliwości Waszych bibliotek. Życzymy udanych spotkań, a także wiele radości i satysfakcji z ich prowadzenia!
KSIĄŻKI
Opisane w tym opracowaniu eksperymenty są propozycją do wykorzystania podczas zajęć organizowanych wokół książek popularnonaukowych dla dzieci. Można z ich pomocą uatrakcyjnić zajęcia organizowane wokół książek znajdujących się na „Liście książek rekomendowanych do wykorzystania w projekcie „Para-buch! Książka w ruch!”, ale także innych książek popularnonaukowych czy nawet beletrystycznych, ale nawiązujących swoją tematyką do różnych zagadnień nauki czy technologii.
Sugerowane przez Autorkę opracowania książki, których czytanie na spotkaniu można urozmaicić przeprowadzeniem opisanych eksperymentów są następujące:
Akademia Pana Kleksa. Autor: Jan Brzechwa
Eksperymenty. Księga młodych odkrywców. Autor: Rainer Köthe. Ilustratorzy: Daniel de Latour, Manfred Tophoven
CO2. Pojazdy. Autor: Taro Miura
Pogoda i klimat. Wszystko o pogodzie, klimacie i ich zmianach
Pod ziemią, pod wodą. Tekst i ilustracje: Aleksandra i Daniel Mizielińscy
Guzik z mleka czyli fantastyczne eksperymenty dla ciekawych świata. Autor: Krzysztof Zięba
Proste eksperymenty dla dzieci. Autorzy: Piotr Pękala, Magdalena Foltyniak
Kolory. Akademia mądrego dziecka. Pierwsze słowa
EKSPERYMENTY
Nazwa eksperymentu: GDZIE TA WODA?
Grupa wiekowa: 6+
Co jest potrzebne?
- 3 plastikowe, nieprzeźroczyste kubeczki,
- okruszki nadmanganianu potasu (można zakupić w aptece w postaci tabletek),
- woda utleniona,
- pampers,
- przeźroczyste naczynie,
- czysta woda.
Opis:
W pierwszym nieprzeźroczystym kubeczku umieść okruszki nadmanganianu potasu (bardzo małą ilość), do drugiego kubka wlej 2-3 krople wody utlenionej, a do trzeciego włóż wkład wyjęty z pampersa. Pokaż dzieciom, że masz zwykłą wodę, zapytaj ich o to, jaki ma kolor. Następnie przelej wodę do kubeczka z nadmanganianem potasu i mieszając w powietrzu udawaj, że czarujesz. Przelej wodę do przezroczystego naczynia i zapytaj o kolor – wow, jest różowa!!! Różową wodę przelej do kubeczka z wodą utlenioną i ponownie zamieszaj w powietrzu udając, że czarujesz. Przelej zawartość do przeźroczystego kubka. Jaki kolor ma teraz nasza woda? Znowu jest bezbarwna! Przelej ją teraz do ostatniego kubka z pampersem i zapytaj jaki kolor będzie miała tym razem? Znowu przelej zawartość do przeźroczystego kubka. Jakie będzie zdziwienie dzieci, gdy okaże się, że wody nie ma.
Zjawisko, którego dotyczy eksperyment:
Różowe zabarwienie wody w pierwszym kubeczku pochodzi od nadmanganianu potasu, który znajdował się na dnie kubka. Dodanie tego roztworu do wody utlenionej powoduje odbarwienie go na skutek zachodzącej między nimi reakcji chemicznej. Po wlaniu do trzeciego kubeczka woda znika, ponieważ pampers ma silne właściwości adsorpcyjne – czyli bardzo dobrze chłonie wodę.
***
Nazwa eksperymentu: BĄBELKOWE GADŻETY
Grupa wiekowa: 5+
Co jest potrzebne?
• olej spożywczy,
• soda oczyszczona,
• ocet spożywczy,
• barwniki spożywcze,
• kubki plastikowe,
• pipety plastikowe lub strzykawki,
• wysokie, przeźroczyste (najlepiej wąskie) naczynie (może być np. wazon).
Opis:
Do wysokiego, przeźroczystego naczynia wsyp sodę oczyszczoną na wysokość około 2–3 cm. Następnie po ściance naczynia wlej powoli olej. W kubkach plastikowych rozpuść barwniki spożywcze w occie. Barwnik z octem nabierz pipetami i powoli wkraplaj do oleju (nie zanurzaj pipety w oleju). Kolorowe krople powoli opadają na dno i po pewnym czasie unoszą się do góry.
Zjawisko, którego dotyczy eksperyment:
Krople powoli opadają na dno, w wyniku reakcji chemicznej octu z sodą oczyszczoną wytwarza się dwutlenek węgla, który porywa barwnik i wędruje do góry. Gdy gaz uleci – krople opadają na dno. Zjawisko zakończy się, gdy przestaniemy dodawać kolorowy ocet.
Druga wersja
Co jest potrzebne?
- olej spożywczy,
- woda,
- tabletka musująca,
- barwnik spożywczy,
- wysokie, przeźroczyste (najlepiej wąskie) naczynie (może być np. wazon).
Opis:
Do wysokiego, przeźroczystego naczynia wlej wodę na wysokość około 2-5 cm (w zależności od wysokości naczynia – tak mniej więcej ¼ wysokości). Do wody dodaj barwnik w wybranym przez siebie kolorze (ale inny niż żółty i pomarańczowy – aby odróżniał się od koloru oleju). Następnie po ściance naczynia wlej powoli olej. Wystarczy wrzucić tabletkę musującą, aby podobnie jak w poprzedniej wersji obserwować, jak powstają kolorowe bąbelki, które wędrują: góra-dół.
Zjawisko, którego dotyczy eksperyment:
W wyniku rozpuszczania tabletki w wodzie, wytwarza się dwutlenek węgla, który porywa barwnik i wędruje do góry. Gdy gaz uleci – krople opadają na dno. Zjawisko zakończy się, gdy tabletka całkowicie się rozpuści. Możemy przedłużyć działanie naszego eksperymentu dodając kolejne tabletki.
***
Nazwa eksperymentu: ZACZAROWANY DESZCZ
Grupa wiekowa: 6+
Co jest potrzebne?
- szklanka (lub słoik) wypełniony wodą do ¾ wysokości,
- pianka do golenia (najlepiej Nivea),
- barwniki spożywcze rozpuszczone w wodzie w oddzielnych kubeczkach,
- pipety lub strzykawki.
Opis:
Do szklanki wypełnionej wodą do ¾ wysokości wyciśnij na powierzchnię wody piankę do golenia, tak aby utworzyła „chmurkę”, a następnie strzykawką (lub pipetą) wpuszczaj kolorowe barwniki. Chmura z pianki szybko napełni się barwami tworząc przepiękną tęczę, a w wodzie zaobserwujecie niesamowity „deszcz”.
Zjawisko, którego dotyczy eksperyment:
Barwniki przenikają przez naszą „chmurę” tworząc przepiękne, kolorowe wzory przypominające padający deszcz.
***
Nazwa eksperymentu: JAK NAPOMPOWAĆ BALON?
Grupa wiekowa: 6+
Co jest potrzebne?
- butelka szklana lub plastikowa,
- balon,
- ocet spożywczy,
- soda oczyszczona,
- łyżeczka
- lejek.
Opis:
Do balonu, za pomocą lejka, wsyp 2-3 łyżeczki sody oczyszczonej. Do butelki nalej ocet (około ¼ wysokości butelki). Tutaj też można użyć lejka, aby zapobiec rozlaniu się octu. Następnie delikatnie nałóż balon na szyjkę butelki, tak aby soda nie wysypała się z niego. Kiedy upewnisz się, że balonik założony jest poprawnie, wtedy możesz unieść go i wysypać jego zawartość do butelki.
Zjawisko, którego dotyczy eksperyment:
Balon gwałtownie nabiera objętości. Dlaczego tak się dzieje? Gdy dosypujemy sodę do octu, zachodzi reakcja chemiczna, w wyniku której powstaje gaz: dwutlenek węgla, napełniający balon. Aby otrzymać bardziej nadmuchany balonik, należy zwiększyć proporcje.
Uwaga! Przed pierwszym wykonaniem eksperymentu należy go przeprowadzić samodzielnie, aby dobrze dobrać proporcje. Otrzymany efekt może zależeć od tego, jakiej wielkości jest butelka.
***
Nazwa eksperymentu: WĘDRUJĄCA WODA
Grupa wiekowa: 3+
Co jest potrzebne?
- woda,
- 6 przeźroczystych szklanek/ kubeczków,
- barwniki spożywcze: czerwony, żółty, niebieski,
- ręcznik papierowy biały.
Opis:
Do trzech szklanek / kubeczków nalej taką samą ilość wody i rozpuść w nich po jednym z wymienionych barwników. Pomiędzy nimi postaw puste szklanki/kubki. Ręczniki papierowe (jeden listek) zwiń w rulon i przełóż z jednej z szklanki do drugiej i tak samo postępuj z kolejnymi.
Zjawisko, którego dotyczy eksperyment:
Woda wędruje po ręczniku papierowym z jednego naczynia do drugiego i obserwujemy mieszanie się barw, w wyniku czego otrzymujemy nowe kolory.
Autorka tekstu: Agnieszka Wdowczyk
Zdjęcia: Agnieszka Wdowczyk, Agnieszka Koszowska