(źródło: Pixabay)
Przedszkolaki – 3-5 lat. Dzieci w tym wieku mają już znakomite kompetencje ruchowe. Oczywiście w zależności od indywidualnych predyspozycji i zdolności każde dziecko może mieć różny od innych poziom umiejętności. Przeciętny pięciolatek potrafi już biegać na palcach, podskakiwać na zmianę na prawej i lewej nodze, opanować podstawy jeżdżenia na rolkach, rowerze, hulajnodze, łyżwach i nartach, umie napisać kilka liter, rysuje człowieka, naśladuje różne zwierzęta, umie się ścigać, panuje nad swoim głosem, koloruje, wykleja, wydziera, wycina, konstruuje, obrysowuje szablony, tworzy kolaże, składa origami, uczy się kroków i figur tanecznych. Zajęcia z przedszkolakami powinny składać się przede wszystkim z aktywności ruchowych.
Przedszkolak często jest i chce być samodzielny – umie zapiąć guziki, umyć zęby, jeść nożem i widelcem, nie rozlewać zupy przy jedzeniu, wie gdzie mieszka, umie się umyć w wannie albo pod prysznicem, sam decyduje, w co chce się bawić, potrafi ustalić zasady zabawy dla innych dzieci.
W zależności od środowiska, z jakiego dziecko pochodzi, przedszkolak może mieć bardzo różny poziom intelektualny. Przeciętny pięciolatek wie, czym jest mapa, wie, że istnieją inne kraje i inne języki, zna 1 zwrotkę hymnu i flagę polską, zna legendy ze swojego regionu, wie gdzie mieszka (adres), rozróżnia warzywa i owoce, wie, które rosną u nas a które są z innych krajów, wie, które zwierzęta są hodowlane a które żyją na wolności, umie powiedzieć, czy drzewo jest iglaste czy liściaste, rozpoznaje najbardziej znane, potrafi uzupełniać kalendarz pogody, nazywa wszystkie części ciała, dostrzega różnice między płcią, zna podstawowe zasady ekologii, wyodrębnia głoski w wyrazie, uważnie słucha dłuższych opowiadań, potrafi śledzić akcję książki przez kilka kolejnych dni, potrafi opowiadać, o czym było przedstawienie, słuchowisko, książka i film; bawi się w teatr, umie argumentować w dyskusji, składa obrazki z 10 części, puzzle z 40, poznaje litery i cyfry, układa obrazki w logiczną całość, potrafi wymyślić swoje zakończenie, wskazuje przyczyny i skutki wydarzenia czy zjawiska, rozróżnia prawą i lewą stronę, umie wymyślić własną bajkę, umie się bawić w sklep, umie porównywać wielkość, liczebność, mierzy stopami, wie do czego służy telefon, domofon, poczta, email, telewizor, zna podstawowe znaki drogowe, środki transportu i zasady bezpieczeństwa, uczy się, co to jest architektura, krajobraz, zna tradycje świąteczne, potrafi pomóc w pieczeniu ciasta, w pracach plastycznych zwraca już uwagę na kompozycję, umie planować swoją pracę, uczy się na pamięć wierszy i piosenek.
Aktywności zalecane dla dzieci w wieku przedszkolnym:
– ruchowe – trampolina, rower, rolki, łyżwy, narty, bieganie, skakanka, guma, deskorolka, hulajnoga, piłka gumowa do skakania, gry zespołowe, prace plastyczne, aktywności teatralne itd.
– Intelektualne – koncerty, teatr, kino, festyny, zabawy literackie, warcaby, szachy, gry planszowe, wystawy w muzeach, lekcje muzealne, wycieczki przyrodnicze, spotkania z ekologiem, weterynarzem, czytanie, oglądanie albumów, słuchanie muzyki dziecięcej i poważnej, uczestniczenie w doświadczeniach naukowych;
– poznawanie świata – można zaczynać grę na instrumentach, wizyty w różnych miejscach pracy (szpital, straż pożarna, zegarmistrz, firma komputerowa), wizyta w szkole, oglądanie twórczości innych dzieci, wycieczki tropami bohaterów historycznych i literackich, oglądanie globusa, czytanie.
6-latki
Z sześciolatkami jest o tyle łatwo, że jeżeli chcemy połączyć je z dziećmi w innym wieku, to możemy łączyć zarówno z przedszkolakami, jak z dziećmi starszymi. Sześciolatki (zwłaszcza te z zerówek szkolnych) mimo bardziej troskliwej opieki intelektualnie są często gotowe na podobne tematy co ich 1-2 lata starsi koledzy. Oczywiście połączeni z grupą przedszkolną będą znacznie lepiej zorganizowani, szybciej wykonają zadania i sprawniej wyciągną wnioski, ale też można ich zachęcić do pomocy młodszym dzieciom. Każda z wymienionych sytuacji może mieć korzyści dla grupy sześciolatków.
Dzieci szkolne 7-10 lat
W tej grupie wiekowej przede wszystkim trzeba zaznaczyć, że dzieci bardzo się różnią między sobą. Nie ma jednego wzorca, według którego przebiega rozwój kompetencji dziecka. Możliwa jest sytuacja, kiedy dwoje dzieci w tym samym wieku skrajnie różnie się zachowuje , ponieważ jedno z nich jest np. bardzo rozwinięte społecznie, ale intelektualnie zatrzymało się na ćwiczeniach z zerówki, drugie natomiast bardzo sprawnie czyta, pisze, myśli abstrakcyjnie i wyciąga wnioski, ale zupełnie nie jest w stanie nawiązać relacji z kolegami. Oczywiście to są pewne skrajności, ale warto pamiętać, że choć przedszkolaki mogą się od siebie bardzo różnić, to między dwoma ośmiolatkami może istnieć prawdziwa przepaść rozwojowa. To zjawisko jest naturalne, ponieważ w tym wieku rozwój przebiega bardzo indywidualnie.
Dzieci w tym wieku reagują często spontanicznie i emocjonalnie. Szkoła zazwyczaj stara się uczyć hamowania reakcji, stosownie do sytuacji: np. tłumacząc dziecku, że teraz mówi kto inny, a jego kolej przyjdzie później. Bardzo ważne jest, żeby w trosce o spokój na zajęciach nie zablokować naturalnej ciekawości dzieci, jednocześnie wprowadzając zrozumiałe dla dzieci reguły.
Dzieci w tym wieku potrafią zazwyczaj skoncentrować się bardzo mocno na trudnych zagadnieniach (mini wykładzie, prezentacji, czytanym tekście) od 5 do 7 minut. Potem potrzebują przerywnika ruchowego, który pozwoli rozluźnić mięśnie i odpocząć. Oczywiście im wyższa motywacja, tym dłużej, całkiem niestandardowo, dzieci potrafią skupiać uwagę.
Zdolności manualne na tym etapie są już bardzo mocno zróżnicowane. Dzieci też wiedzą już, czy lubią daną aktywność (np. malowanie, majsterkowanie, szycie itd.) czy nie.
Dzieci wczesnoszkolne często nie mają jeszcze opanowanej umiejętności kontroli czasu. Dlatego jeśli dostają zadanie i wskazówkę, że coś ma zająć 5 minut muszą mieć w widocznym miejscu zegar, a najlepiej minutnik, który ułatwi kontrolę czasu. Pamięć krótkotrwała dzieci w tym wieku nie jest jeszcze wykształcona, dlatego lepiej dać kilka małych zadań po kolei, niż długie, złożone polecenie na początku działania.
Dorosły powinien być kompetentnym przewodnikiem po świecie wiedzy i doświadczeń. Nie powinien w żadnym razie wyręczać dzieci, ponieważ to wpływa negatywnie na ich samoocenę („Pani to umie, ale mi by się nie udało”). Ponieważ wiek 6-10 jest szczególnie ważny dla kształtowania się samooceny dziecka, podczas zajęć nie powinno się oceniać dzieci. Jeśli podczas doświadczenia okazało się, że wszyscy mają w miseczkach czerwoną wodę, a jeden z uczniów ma zieloną, to warto spytać, jak to się stało i zaznaczyć, że to ciekawy wynik. Ważne dlaczego w jego miseczce reakcje przebiegły inaczej. Nie oceniamy wtedy, że wszyscy zrobili dobrze a on źle, bo ma inny wynik, ale wskazujemy np. że kolejność wykonania poleceń ma wpływ na wynik.
Aktywności szczególnie zalecane dla dzieci w tym wieku:
– Nauka przez własną aktywność: udział w eksperymentach, angażowanie wszystkich zmysłów (dotyk, smak, węch, wzrok, słuch, równowaga), pozwolenie na samodzielne formułowanie wniosków.
– praca zespołowa: w dwójkach, trójkach, większych grupach. W zależności od typu zajęć wartościowe jest zarówno swobodne dobieranie się dzieci w zespoły, jak dobieranie losowe.
– Wszelkiego typu gry, wprowadzające elementy „grywalizacji” czyli zdrowej rywalizacji opartej na zabawie i szacunku. Szczególnie wartościowe są tu gry kooperacyjne, polegające na tym, że wszyscy uczestnicy pomagają sobie nawzajem w osiągnięciu wspólnego celu gry.
Kształtowanie przez zabawę kompetencji w zakresie planowania działań, ustalanie priorytetów, generowania alternatyw i przewidywania konsekwencji.
Autorka tekstu: Hanna Buchner, Fundacja Powszechnego Czytania