Scenariusz zajęć z wykorzystaniem książek popularnonaukowych, przygotowany w ramach projektu „Para-buch! Książka w ruch!”.
Krótki opis zajęć:
Podczas zajęć dzieci dowiadują się, na czym polega metoda obserwacji w naukach przyrodniczych. Wcielają się w przyrodników i podejmują próbę obserwowania wybranej rośliny lub zwierzęcia. Dzieci poznają zwyczaje różnych zwierząt związane ze snem. Biorą udział w zabawie ruchowej, podczas której naśladują różne zwierzęta. Pod koniec zajęć odbywa się zabawa relaksacyjna.
Dziedzina: nauki przyrodnicze, biologia
Autorka scenariusza: Barbara Röhrborn
Grupa wiekowa: 4-7 lat
Czas trwania zajęć: 45 minut
Słowa kluczowe: obserwacja, zwierzęta, przyrodnicy
Kluczowe pytania:
- Na czym polega obserwacja?
- Jak można badać zwyczaje zwierząt?
- Jakie zwyczaje związane ze snem mają różne zwierzęta?
Cele zajęć:
- rozwijanie umiejętności słuchania ze zrozumieniem czytanego tekstu,
- poznanie obserwacji jako metody nauk przyrodniczych,
- ćwiczenie umiejętności skupiania uwagi na obserwowanym zjawisku świata przyrody,
- ćwiczenie umiejętności zapamiętywania i dokumentowania własnych obserwacji,
- zapoznanie uczestniczących dzieci ze zróżnicowanymi zwyczajami w świecie zwierząt,
- rozwijanie świadomości własnego ciała.
Książka popularnonaukowa do wykorzystania:
Marie Stumpfova i Jiri Dvorak: Jak śpią zwierzęta (lub inna poświęcona zwierzętom)
Metody pracy: dyskusja, zabawa ruchowa, ćwiczenia praktyczne
Co jest potrzebne do przeprowadzenia zajęć?
- przestrzeń, w której dzieci mogą siedzieć w kręgu i swobodnie się poruszać,
- wygodne miejsce do siedzenia podczas czytania książki (poduszki, materace),
- kartki i kredki/flamastry – tyle, ile dzieci bierze udział w zajęciach,
- szarfy/sznurek – tyle, ile dzieci bierze udział w zajęciach.
Przebieg zajęć:
1. Przywitanie w kręgu
Dzieci i dorośli siedzą w kręgu na podłodze. Osoba prowadząca przedstawia się, opowiada o tym, jak będą wyglądały zajęcia. Potem prosi, by każde dziecko powiedziało, jak ma na imię i jakie zwierzę ostatnio widziało.
2. Zabawa ruchowa „Jesteśmy zwierzętami”.
Dzieci stają w taki sposób, by mogły swobodnie się poruszać, mając przestrzeń wokół siebie.
Osoba prowadząca pokazuje i nazywa ruchy zwierząt, które naśladuje, używając określeń odnoszących się do właściwości danego ruchu, np. „teraz idzie ciężki, powolny niedźwiedź”, „teraz jesteśmy lekkimi motylkami skaczącymi po łące”, „a teraz zamieniamy się z zmęczone, śpiące leniwce…”. Dzieci włączają się w naśladowanie. Grupa porusza się wspólnie, udając różne znane dzieciom zwierzęta. Jeśli dzieci same nie włączą się w proponowanie kolejnych zwierząt do naśladowania, osoba prowadząca zachęca je do tego. Każde dziecko pokazuje ruch jednego zwierzęcia, które pozostałe dzieci naśladują przez chwilę.
3. W kręgu o obserwacji
Osoba prowadząca zajęcia rozmawia z dziećmi o tym, czym jest obserwacja i jak jest wykorzystywana przez naukowców, w tym przyrodników, którzy poznają zwyczaje zwierząt. Na czym polega obserwacja? Jak trzeba się zachowywać, żeby zauważyć coś ważnego, ciekawego? Co można zrobić, żeby nie zapomnieć tego, co się widziało albo przekazać to innym?
4. Zabawa „Przyrodnicy”
Dzieci wykonują to ćwiczenie w parach. Jedno dziecko pokazuje, nie używając słów, ruch i aktywność jakiegoś zwierzęcia. Zadaniem drugiego dziecka z pary jest uważne przyglądanie się przez chwilę i odgadnięcie, o jakie zwierzę chodzi i co to zwierzę robi.
Najpierw osoba prowadząca prezentuje zadanie w parze z drugą osobą. Potem dzieli dzieci na pary i prosi, żeby pokazały sobie nawzajem tyle zwierząt, ile przychodzi im do głowy. Podkreśla, że gdy jedno dziecko pokazuje, zadaniem drugiego jest uważne obserwowanie.
5. Czytanie i oglądanie książki Jak zwierzęta śpią Marie Stumpfova i Jiri Dvorak (lub innej książki o zwierzętach)
Rozmowa z dziećmi: Co zapamiętały z czytanego tekstu? Jakie zwierzęta są opisane w książce? Czy wszystkie śpią tak samo? Które zwierzęta śpią w wodzie? Które zwierzę musi zaczerpnąć oddechu co jakiś czas, gdy śpi? Jakie zwierzę śpi leżąc na wodzie? A które na lądzie? Czy wszystkie śpią w nocy?
6. Spacer przyrodników
Osoba prowadząca mówi, że teraz dzieci zamienią się w przyrodników i pójdą na prawdziwy spacer przyrodników. Na spacerze ich zadaniem będzie zaobserwowanie zwierząt i roślin, które spotkają. W miejskim otoczeniu mogą to być ptaki, drzewa, trawa, owady. Każde dziecko wybiera jedno zwierzę lub roślinę i ma za zadanie zapamiętać jak najwięcej szczegółów dotyczących przedmiotu swojego badania. Mogą one dotyczyć wyglądu (kształtów, kolorów, w przypadku rośliny – jaka jest w dotyku), sposobu poruszania się itp. Każde dziecko robi dokumentację przeprowadzonej obserwacji w postaci rysunku.
Spacer odbywa się w najbliższym otoczeniu biblioteki i trwa 15 minut. Dorośli pomagają dzieciom, jeśli to potrzebne, wybrać interesujące je rośliny lub zwierzęta i skierować uwagę na obserwację.
6. Podsumowanie przeprowadzonych obserwacji
Po powrocie wszyscy siadają w kręgu. Osoba prowadząca pyta dzieci, jakie rośliny i zwierzęta spotkały podczas spaceru. Dzieci pokazują swoje rysunki i opowiadają, co udało im się zaobserwować. Osoba prowadząca pyta dzieci, czy coś je zaskoczyło, czegoś chciałyby się dowiedzieć więcej. Przekazuje, skąd można czerpać informacje o zwierzętach i roślinach, które spotkały dzieci (atlasy roślin i zwierząt, książki, filmy przyrodnicze).
7. Zabawa relaksacyjna – „W jaskini niedźwiedzi”
Na podłodze leżą ułożone w kręgi szarfy lub sznurek. Kręgów – „jaskiń” – jest tyle, ile dzieci w grupie. Osoba prowadząca opowiada i pokazuje, dzieci słuchają i naśladują:
„Teraz znów jesteśmy dużymi, ciężkimi niedźwiedziami, które chodzą po lesie. Jesteś niedźwiedziem, który całe lato szukał jedzenia i wędrował. Teraz jest bardzo zmęczony i chce znaleźć jaskinię, w której będzie mógł odpocząć. Każdy niedźwiedź za chwilę znajdzie swoje miejsce do odpoczynku.” (Osoba prowadząca zachęca dzieci, żeby stanęły każde w jednym kręgu). „Kiedy niedźwiedź znalazł już bezpieczne miejsce, może się położyć wygodnie. Gdy już leżysz, czujesz, jak ciężkie są twoje łapy i nogi. I całe ciało. Ciężka jest głowa i nawet ogon. Za chwilę niedźwiedź zapadnie w sen, bo jest bardzo zmęczony…
Kiedy niedźwiedź spał już wystarczająco długo, słyszy dźwięki ptaków i wie, że przyszła wiosna. Powoli rusza swoimi nogami i łapami, a potem całym ciałem, podnosi się i wychodzi z jaskini.”
(Dzieci wstają)
8. Podsumowanie zajęć
Osoba prowadząca pyta dzieci, co im się podobało, co było przyjemne, co łatwe, a co trudne podczas zajęć. Pożegnanie.
Możliwe modyfikacje:
Zamiast książki Jak zwierzęta śpią do zajęć można wykorzystać inną pozycję o zwierzętach, odpowiednio modyfikując treść rozmowy z dziećmi, np. dla młodszych dzieci Kto się chowa w lesie i na śniegu? Pavly Hanáckovej czy Gabinet zoologii Rachel Williams. Lista rekomendowanych książek jest dostępna do pobrania na stronie http://parabuch.org/biologia/.
W przypadku gdy zorganizowanie spaceru jest trudne ze względu na lokalizację biblioteki czy niesprzyjającą pogodę, można zmodyfikować tę część. Alternatywą jest przygotowanie w innym pomieszczeniu mini-wystawy zdjęć zwierząt i roślin lub pokaz filmu przyrodniczego (z takim samym zadaniem dla dzieci jak przy spacerze).